Ngày 21 tháng 11 năm 2007, dự án Luật Đặc xá được Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (khóa XII) biểu quyết thông qua và có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 03 năm 2008. Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước do Chủ tịch nước quyết định tha tù trước thời hạn cho người bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân nhân sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của Việt Nam hoặc trong trường hợp đặc biệt (Khoản 1 Điều 3 Luật Đặc xá năm 2007). Bên cạnh việc quy định về đặc xá thì luật pháp nước ta còn quy định về việc giảm thời hạn chấp hành án phạt tù và mới đây nhất là chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện được quy định trong Bộ Luật hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018. Tha tù trước thời hạn có điều kiện là biện pháp được Tòa án áp dụng đối với người đang chấp hành án phạt tù khi có đủ các điều kiện theo quy định của BLHS, xét thấy không cần buộc họ phải tiếp tục chấp hành án phạt tù tại cơ sở giam giữ mà thi hành án tại địa phương, giao cho chính quyền và Công an các địa phương quản lý, giáo dục. (Điều 1 Nghị quyết số 01 ngày 24/4/2018 của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao).
Việc quy định như vậy đã thể hiện được truyền thống nhân đạo của dân tộc Việt Nam đối với những người phạm tội, khuyến khích họ hối cải, rèn luyện trở thành người có ích cho xã hội. Đồng thời, cũng là sự ghi nhận kết quả cải tạo, chấp hành tốt các nội quy của phạm nhân và cũng là kết quả của quá trình giáo dục cải tạo phạm nhân, thể hiện sự kết hợp chặt chẽ giữa trại giam, gia đình, các cơ quan có liên quan và xã hội.
Đặc xá được thực hiện trong những sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của Việt Nam hoặc trong trong trường hợp đặc biệt; việc xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù và tha tù trước thời hạn có điều kiện được thực hiện thường xuyên và định kỳ 03 lần/năm vào các đợt Tết Nguyên đán, 30/4, 02/9. Trong những năm qua, các cơ quan tư pháp Tòa án, Công an, Viện kiểm sát đã phối hợp, thực hiện tốt công tác xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù cho các phạm nhân.
Có thể nói, công tác xét đề nghị đăc xá, giảm thời hạn chấp hành hình phạt tù, tha tù trước thời hạn có điều kiện là chế định thể hiện chính sách nhân đạo, khoan hồng của Đảng và Nhà nước ta đối với phạm nhân, được thể hiện thông qua việc Chủ tịch nước Quyết định đặc xá và quyết định của Tòa án đối với người đang chấp hành hình phạt tù khi có đủ các điều kiện, tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật. Quy định này có ý nghĩa lớn, tạo động lực cho phạm nhân phấn đấu học tập, rèn luyện, cải tạo để có cơ hội được nhanh chóng tái hòa nhập cộng đồng, sớm trở về với gia đình, xã hội./.
Thu Xuân - Nguyễn Học
